Als je elkaars taal spreekt kun je elkaar begrijpen... of niet. Als je elkaars taal niet spreekt kun je elkaar niet begrijpen... of wel. Begrip is zoveel meer dan het interpreteren van klanken en signalen. Begrip gaat over aanvaarding en herkenning. En over respecteren.

Ik voel me altijd een beetje slecht op mijn gemak als in algemene termen gepraat wordt over mensen uit andere culturen, met andere gewoonten en met een andere taal. Als ik met Portugezen spreek over "de Nederlanders" voel ik dat en als ik met Nederlanders spreek over "de Portugezen" voel ik het ook. Blijkbaar wil de mens nu eenmaal graag generaliseren (ja, ik weet het, ik doe het nu ook).

waardeoordeel

Ik had bezoek van familie uit Nederland en kwam bekenden tegen van verschillende nationaliteiten. In het gezelschap waren ook Portugezen en het gesprek ontwikkelde zich al snel in verschillende talen, al naar gelang de combinatie van de personen. Ik behoorde tot de weinigen die alles begrepen en overal mee konden doen met de conversatie.

Aangezien iedereen in het gezelschap wist dat ik "vertaler" ben (het verschil tussen tolk en vertaler is niet algemeen bekend) werd er veelvuldig beroep gedaan op mijn kennis van de verschillende talen en culturen. Ik probeer niet te generaliseren, maar dat is wel graag wat de meeste mensen willen horen. Net als een waardeoordeel, want is "dit" eigenlijk niet veel beter dan "dat"?

Leren van "dat" is voor veel mensen natuurlijk lastig en wellicht kan een combinatie met "dit" best interessant zijn, maar dan moet er wel worden geluisterd, én begrepen, én ... aanvaard.

inbouwchip

Mijn zwager voorziet dat wij op termijn allemaal voorzien zijn van een ingebouwde chip die fungeert als computer, telefoon, meter van allerlei lichamelijke condities, vertaalmachine, GPS en nog veel en veel meer. Ik zie het al helemaal voor me: je komt een Urdu-spreker tegen en je chip vertaalt meteen alles wat die persoon tegen je zegt, met een korte toelichting van de achtergrond van zijn boodschap (culturele informatie) en een beeld van de bloem waarvan hij je de naam net heeft verteld (via je bril waarschijnlijk, speciale lenzen of via hersengolven, dat weet ik niet precies).

Als vertaler en als tolk ben ik nu overbodig, iedereen heeft toegang tot alle mogelijke informatie die ooit is verzameld, geregistreerd, beschreven, gedocumenteerd. Leren en studeren is niet meer nodig, want we dragen de kennis van alle culturen bij ons...

Ik vraag me af of het "begrijpen" dat zo'n chip zal brengen, ook écht begrip en aanvaarding met zich mee gaat brengen. Zou de menselijke afkeer tegen "anders" verminderen door meer kennis? Zouden we kunnen aanvaarden dat "anders" een goed alternatief is, of in ieder geval in een bepaalde situatie voordelen biedt? Ik betwijfel het...

glazig

Ik word wakker uit mijn gepeins, mijn gesprekspartner kijkt me verwachtingsvol aan. "Eh... wat zei je?" Vreemde, glazige blik; Oeps, verkeerde taal. "Desculpe, o que foi que disse?" Ik schakel automatisch over van de tweede persoon ("je") naar de formele derde persoon (daarover schreef ik al eens in Ik, jij, u, jullie, …) en het gesprek gaat verder.

Sorry mensen, het is nog niet zo ver. Voorlopig moeten jullie het nog wel even met mij en mijn collega's stellen ...