Hebt u de meertalige menukaarten in uw favoriete restaurant wel eens écht goed gelezen?
Het internet staat vol met grappige voorbeelden van vertalingen die niet goed zijn uitgevoerd. Het kan gaan om waarschuwingsborden, uithangborden en allerhande andere berichten waarbij de vertaler - als die er al aan te pas is gekomen - duidelijk niet goed wist waar hij of zij mee bezig was. Ook allerlei automatische vertaaldiensten die online worden aangeboden hebben daar natuurlijk een handje van, aangezien die geen notie nemen van eventuele context en rücksichtslos woorden of combinaties van woorden reproduceren in de doeltaal. Als je weet wat de oorspronkelijke taal was kun je vaak in één oogopslag wel zien waar het mis ging; als je de "vertaling" terugvertaalt (retroversie) is de verklaring snel gevonden.

geheugens

Ik heb u al eens verteld (lees hier een vorige post daarover) dat ik bij het vertalen gebruik maak van zogenaamde vertaalgeheugens. In die vertaalgeheugens staan zinnen opgeslagen uit teksten die ik al eerder heb vertaald en de vertaling die ik daar toen aan heb gegeven. Als mijn programma dan bij een nieuwe opdracht stukjes tekst of zinnen aantreft die al in het vertaalgeheugen staan, kan ik die desgewenst hergebruiken. Mijn collega's vragen zich in diverse forums wel eens af of ze de informatie in de vertaalgeheugens niet kunnen omdraaien zodat ze die ook in andere projecten (met omgekeerd talenpaar) zouden kunnen gebruiken. Nu zal dat met korte zinnetjes en vaste uitdrukking af en toe vast wel een bevredigend resultaat opleveren, maar ik ben ervan overtuigd dat het overgrote gedeelte van deze omgedraaide vertaalbrij absoluut onbruikbaar zal blijken te zijn.

beginpunt en eindpunt

Ik ben van mening dat de vertaler bij zijn werk een beginpunt en een eindpunt heeft en dat het resultaat van het volledige proces dat zich in zijn hoofd afspeelt – brontekst in zich opnemen, boodschap interpreteren, boodschap reproduceren in doeltaal, resultaat reviseren - een tekst moet zijn waarvan het publiek niet mag kunnen "raden" wat het beginpunt was.

Ik lees regelmatig vertaalde literatuur en als het dan gaat om vertalingen uit talen die ik in min of meerdere mate beheers, kan ik me zeer storen aan zinnen of stukken tekst waarvan ik tussen de Nederlandse bewoordingen door bijna precies kan bedenken hoe de originele zin in elkaar moet hebben gezeten. Datzelfde geldt voor marketingteksten; er zijn van die slogans waarbij het ernaar uitziet dat de woorden stuk voor stuk in de andere taal zijn opgezet zonder enige aandacht voor interpretatie en ontvangst van de boodschap; en daar zou het bij marketing nu juist om moeten gaan!

creatief

Logischerwijs is deze aandacht voor een, laten we zeggen, meer originele weergave van de oorspronkelijke boodschap bij de vertaling van juridische (of medische en technische) teksten wat minder belangrijk, maar ook daar gebeurt op tekstueel niveau heel veel in het hoofd van een (goede) vertaler. Veel advocaten en rechters houden er een wat wollig taalgebruik op na, met overvloedig gebruik van herhalingen en mitsen en maren om hun conclusies te onderbouwen. Ik deins er bij het vertalen niet voor terug om lange, ingewikkelde zinnen in kortere en begrijpelijke stukjes te hakken, natuurlijk zonder enige concessie te doen aan de betekenisvolle inhoud. Als iemand vertaalde teksten van mijn hand zou terugvertalen naar de oorspronkelijke taal (of zou doorvertalen naar een andere taal), zal het resultaat – let op: de weergave van de boodschap, niet de inhoud ervan! - er dus volledig anders uitzien.

retroversie

Er zijn wel eens klanten die ons voor de voeten werpen dat ze het resultaat van ons werk hebben laten terugvertalen (vaak via een automatische vertaaldienst om geen kosten te maken) en dat het resultaat er heel anders uitzag dan de originele tekst. Dat betekent dan, volgens hen, dat de vertaling niet goed is uitgevoerd. Ik ben precies de tegengestelde mening toegedaan: als een vertaling na retroversie er ongeveer hetzelfde uitziet als de originele tekst, is er iets heel erg mis gegaan.

Wat mij betreft geldt hier: lang leve de onomkeerbaarheid!